Çinko

Çinko, eser bir mineraldir, yani vücudun sadece küçük miktarlara ihtiyacı vardır.
Hayati kimyasal reaksiyonları gerçekleştiren yaklaşık 100 enzim için gereklidir..

• DNA’nın oluşturulmasıda
• hücrelerin büyümesinde
• proteinlerin oluşturulmasında
• yara, hasarlı dokuların iyileştirilmesinde
• sağlıklı bir bağışıklık sisteminin desteklenmesinde

önemli bir rolü vardır. [1] Hücrelerin büyümesine ve çoğalmasına yardımcı olduğundan, çocukluk, ergenlik ve hamilelik gibi hızlı büyüme dönemlerinde yeterli miktarda çinko gereklidir. Çinko aynı zamanda tat ve koku duyularıyla da ilgilidir.

Önerilen Günlük Yeterli Alım Miktarı
Önerilen yeterli alım miktarı 19+ yetişkin erkeklerde 9,4 – 16,3 mg/gün, 19+ yetişkin kadınlarda 7,5-12,7 mg/gün, gebelik ve emzirme dönemlerinde ek 1,6 mg/gündür.

Bağışıklık

Çinko, bağışıklık hücrelerinin büyümesini ve normal işleyişini desteklediğinden, hafif veya orta derecede bir eksiklik bile vücudu virüslerden ve bakterilerden koruyan lenfositlerin, nötrofillerin ve makrofajların aktivitesini yavaşlatabilir. Çinko eksikliği, düşük ve orta gelirli ülkelerden gelen çocuklarda büyüme yetersizliği, ishal, zatürre ve sıtma hastalıklarının sık görülmesine sebep olan yaygın bir sağlık sorunudur. [2] Yaşlılarda çak sayıda ilaç alımı, sık hastalık, çoklu ilaç kullanımı ve iştahsızlık nedeniyle düşük çinko alımına bağlı olarak pnömoni(zature) ve cilt ülseri gibi enfeksiyonların riskini artırır.

İyileştirici Etkisi

Hasar görmüş hücrelerin onarımında gerekli bir işlev olan kolajen ve lif benzeri dokular başta olmak üzere yeni hücreler oluşturmak için yeterli çinkoya ihtiyaç vardır. Çinko ayrıca bir yaranın iltihaplanmasına karşı savaşan bağışıklık hücresi aktivitesini de destekler. Bu nedenle, çinkonun en büyük yararı, mineral eksikliği olan ve dekübit ülserleri veya aşırı yanıklar gibi ciddi yaraları olan kişilerde görünmektedir. Bu koşullara sahip kişilerin daha yüksek çinko ihtiyacı olduğundan ve iştahsız olabileceğinden, yalnızca gıda alımına güvenmek yerine takviyeler veya topikal kremler kullanılır. Bu durumlarda, çinko genellikle protein, C vitamini ve L-arginin gibi diğer besinlerle birleştirilir ve bu da yara iyileşmesini destekler. [3] Bununla birlikte, kanda normal çinko seviyesine sahip cilt ülseri olan kişilerde çinko desteğinin bir yararı gösterilmemiştir. [4]

Gıda Kaynakları

Etler, kümes hayvanları ve deniz ürünleri çinko açısından zengindir. Baklagiller ve tam tahıllar gibi bazı bitkisel besinler de iyi çinko kaynaklarıdır, ancak aynı zamanda minerallere bağlanarak emilimini düşüren fitatlar içerirler.

• Kabuklu deniz ürünleri: istiridye, yengeç, ıstakoz
• Sığır eti
• Kümes hayvanları
• Bakliyat
• Fındık tohumları
• Tam tahıllar
• Güçlendirilmiş kahvaltılık tahıllar

Takviyeler

Çinko, tablet ve pastil olarak ek formda mevcuttur. Fazla çinko, demir ve bakırın emilimini engelleyebilir. Yüksek dozlar ayrıca mide bulantısına ve hatta kusmaya neden olabilir. Bu nedenle, diyetin çinko içeren gıdalarda düşük olduğu bilinmedikçe veya çinko eksikliği doğrulanmadıkça takviye çinko almamak önemlidir. Doktorunuz diyetinizi değerlendirmeye ve çinko alımının düşük olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.

Soğuk algınlığı için çinko pastil kullanımına ne dersiniz?
1990’larda, soğuk algınlığı için çinko pastil şeklinde önerilen yeni bir çare neredeyse tavuk çorbası kadar popüler hale geldi. Pastil formu önemliydi çünkü çinkonun soğuk bir virüsün geliştiği ağzı ve boğazı kaplamak için yavaşça çözünmesi gerekiyordu. Burun ve boğaz spreyleri gibi diğer formlar bazı kişilerde koku kaybına neden olduğu için tercih edilmedi.
Çinkonun soğuk algınlığı virüslerinin yayılmasını ve iltihaplanmayı azaltarak soğuk algınlığının süresini kısalttığına inanılıyor. Araştırmalar, çinko formundaki, dozajındaki ve ne kadar süreyle kullanıldığı konusundaki farklılıklar nedeniyle etkinliklerinin karışık sonuçlarını göstermiştir. Yine de bazı klinik araştırmalar etkinliğini desteklemektedir. Konu hakkında yapılan klinik çalışmaların incelemesinde, çinko pastillerinin soğuk algınlığını önlemediğini, ancak soğuk algınlığı semptomlarının (boğaz ağrısı, nezle) başlamasından sonraki bir gün içinde alınırsa bulguların ciddiyetini hafifletebileceğini buldu. [5]

Eksiklik

Çinko eksikliği nadirdir ve en çok iltihaplı bağırsak hastalıkları gibi sindirim bozuklukları nedeniyle çinkoyu iyi ememeyen veya gastrointestinal ameliyat geçiren kişilerde görülür. Kronik karaciğer veya böbrek hastalığı olanlar da risk altındadır. Aşırı veya uzun süreli ishal, çinko eksikliğine ve yanıklar ve sepsis (kana giren zararlı bakterilerin neden olduğu bir enfeksiyon) gibi artan çinko ihtiyacı olan şiddetli koşullara yol açabilir. Daha küçük dozlarda alındığında ve mineral eksikliği olan kişilerde çinko daha verimli bir şekilde emilir.

Çinko eksikliği açısından risk altındaki diğer gruplar:

• Hamileler; Fetüs için ve emzirme döneminde artan çinko ihtiyacı.
• Vejetaryenler / veganlar. Çinko alımı, hayvansal gıdalardan daha düşük biyoyararlanıma sahip tam tahıllar gibi bitkisel besinlerle sınırlıdır.
• Azalmış emilim ve idrar yoluyla artan çinko kaybı.

Eksiklik belirtileri şunları içerir:

• Tat veya koku kaybı
• İştahsızlık
• Depresyon hali
• Azalan bağışıklık
• Gecikmiş yara iyileşmesi
• İshal
• Saç kaybı

Toksisite

Toksisite, yiyeceklerden çok yüksek dozlu çinko takviyelerinden oluşur.

Toksisite belirtileri şunları içerir:

• Bulantı kusma
• İştahsızlık
• Karın ağrısı veya kramp
• Baş ağrısı
• İshal

Antik Yunan tıbbi metinlerinde belirtildiği gibi, merhemlerde çinko oksit yaraları tedavi etmek için kullanılmıştır. Bugün, çinko oksit sık kullanılan cilt bakım ürünüdür. Ultraviyole ışınlarını cilde nüfuz etmemesi için yansıtarak ve saçarak güneş yanıklarına karşı savunma yapabilir. Ayrıca yanıklar, egzama, yatak yaraları ve çocuk bezi döküntüleri gibi iltihaplı cilt durumlarını tedavi etmek için kullanılır. Bileşik cilt yüzeyinde koruyucu bir bariyer oluşturarak nemi uzaklaştırır ve cildin iyileşmesine izin verir. Ayrıca, enzimlerin hasarlı kolajen dokuyu parçalamasına yardımcı olabilir, böylece yeni doku oluşturulabilir.

Yüksek dozlu çinko takviyelerinde ciddi yan etkiler olabileceğinden doktorunuzun bilgisi dahilinde kullanılması uygundur.

1. Institute of Medicine. Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc: a Report of the Panel on Micronutrients. Washington, DC: National Academy Press; 2001. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK222317/ Accessed 10/17/2019.
2. Mayo‐Wilson E, Junior JA, Imdad A, Dean S, Chan XH, Chan ES, Jaswal A, Bhutta ZA. Zinc supplementation for preventing mortality, morbidity, and growth failure in children aged 6 months to 12 years of age. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2014(5).
3. Ellinger S, Stehle P. Efficacy of vitamin supplementation in situations with wound healing disorders: results from clinical intervention studies. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care. 2009 Nov 1;12(6):588-95.
4. Wilkinson EA. Oral zinc for arterial and venous leg ulcers. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2014(9).
5. Singh M, Das RR. Zinc for the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2011 Feb 16;(2):CD001364.